Aan het eind van 2014 ontving ik de uitnodiging om als kunstenaar mee te doen met een expositie van werken van zo'n 50 verschillende kunstenaars. Dat aantal was het streven van de organisatie. Het werden er iets minder, ongeveer 30, maar dat aantal is zeker een heel mooi resultaat.

Werken, die allemaal iets te maken hebben met het thema 'een ander Achterhuis'. Dit thema gaat om het onder de aandacht brengen van het feit dat er in Nederland in de oorlog veel meer onderduikadressen waren dan alleen het Achterhuis, bekend van Anne Frank. Een link naar de organisatie van dit 'andere Achterhuis' vindt u verderop.

Daarop heb ik gereageerd heel graag mee te doen. Het waarom leest u hierna.

Hier is het begeleidend verhaal bij
mijn inzending voor 'een ander Achterhuis'

--- de motivatie ---

Mijn vader werd in de oorlog in Duitsland tewerk gesteld. Midden in het Ruhrgebied, het technische hart van de oorlogsmachinerie. De reden dat hij daar terecht is gekomen, is nog steeds een raadsel voor me. Daar werd thuis 'niet over gepraat'. Ik vermoed dat een van zijn broers hem heeft verraden. Een tweetal had zich, naar ik heb begrepen, bij de NSB aangesloten.

Hoe dan ook, mijn vader zat in het fabrieksgebied dat aan het eind van de oorlog platgegooid werd. Hij werkte er in een grote bakkerij en heeft van de bombardementen het een en ander meegemaakt. Van de oorzaak van zijn verblijf daar weet ik nog niet veel; veel verhalen over wat hij daar mee maakte heb ik natuurlijk wel gehoord.

Op de een of andere manier kreeg hij in die periode kennis aan een duitse jongedame. Dat klikte. Trouwen was er natuurlijk niet bij. Tenzij...

Tenzij de dame in kwestie in verwachting was. Dat werd geregeld. Ze trouwden en eind April 1945 werd mijn broer in het Ruhrgebied geboren. Typisch geval van een oorlogskind.

Ze overleefden de bombardementen en gingen na de bevrijding naar Drenthe. Woonden in Assen, waar ik een paar jaar later geboren ben. Mijn moeder overleed toen ik een jaar of vier was, aan acute reuma. Haar hartkleppen werken niet meer, ze kreeg te weinig zuurstof en overleefde dat niet. Repareren was er in die tijd nog niet bij. Ik kwam met mijn broer en vader bij m'n grootouders te wonen.

Het oprakelen van het verleden in aanwezigheid van deze beide lieve mensen was er voor mijn vader niet bij, vandaar dat dit onderwerp achter slot en grendel bleef. Heb er later ook niet meer naar gevraagd; voelde wel degelijk de weerzin die dat onderwerp opriep.

Ik ben uiteindelijk in meer of mindere mate dan ook zelf een oorlogskind. Waarschijnlijk een deel van mijn motivatie om aan dit project mee te doen.

Vrijheid is zo'n geweldig recht dat veel te veel mensen hier te weinig bewust mee om gaan.

Stemmen is een recht dat we hebben omdat anderen zich er voor dood hebben gevochten. Of levenslang invalide zijn. Ik stem altijd. Al is het maar uit respect voor de bevrijders. Niet voor de politici van vandaag de dag. Ook een gevolg van de oorlog.

--- de creatieve uitdaging ---

Wat maak je voor kunstwerk bij zo'n bijzondere aanleiding? Dat was een kwestie van optellen en aftrekken. Veel ideeën borrelden op en verdwenen weer. Af en toe bleef een vleug van een gedachte hangen. Met opzet heb ik niet alle verhalen van 'het andere achterhuis' uitgeplozen en gelezen. Maar een paar zaken maakten indruk. Vooral ergens de opmerking dat er op het moment van de bevrijding zoveel mensen in dat huis zaten, dat men gemiddeld anderhalve vierkante meter ruimte per persoon had. Of dat klopt weet ik niet, maar ik geloof het direct. Wat een spanningen moet dat hebben opgeleverd!

- Het belangrijkste aspect van dit hele gebeuren is dan ook: er waren heel veel mensen!

- Het daarop volgende punt is: de spanning. Vooral gericht op de potentieel vijandige buitenwereld. Zijn we veilig? Verraadt niemand ons? In gedachten zie ik dan ook de reactie wanneer er iets buiten de deur gebeurt dat anders is dan anders. Argwanend houdt men elke activiteit in de gaten. Spiedend door de vitrage of een kier in een deur. Wat gebeurt er? Is er onraad?

Aha! De titel van mijn bijdrage: "Onraad?"

Ik zie in gedachten een hoop mensen in een kleine kamer. Afwachtend wat zich ontwikkelt op het moment dat er buiten iets bijzonders gebeurt. Men wacht. Men kijkt. Leeft tussen hoop en vrees. Spanning, gelatenheid. Machteloos wachten op wat komt... Noodgedwongen rust tot de onzekerheid van dat moment uiteindelijk weer verandert in de rust van veiligheid.

Dat gevoel probeer ik uit te drukken; die machteloosheid, die spanning.

- Het derde aspect is de eenvoud van de leefomgeving. Luxe was er niet. Zeker niet met zoveel mensen. Aandacht trekken was er niet bij, overleven was vooral een kwestie van 'blijf zitten waar je zit en verroer je niet'. Met dat als uitgangspunt is de aankleding van het interieur grotendeels bepaald: simpel. En vroom.

Vanuit die gedachte ging ik op zoek naar mijn eigen woonomgeving, vlak nadat ik bij m'n grootouders terecht kwam. Hoe zag daar de kamer er uit? Wat hing er aan de muur? Hoe hoog waren de vensterbanken? Juist die hoogte speelt -voor dit werk- een cruciale rol omdat de hoogte van de vensterbank de lichaamshouding bepaalt van de persoon die, steunend op z'n vuisten, geboeid naar buiten kijkt.

--- en de technische uitvoering---

Een hele tijd heb ik in de omgeving van Froombosch gezocht naar een woning uit die tijd. De belangrijkste man van de historische vereniging gevraagd. "Ben je net te laat! Het laatste huis in de originele staat van tijdens de oorlog, is een half jaar geleden verbouwd. Hier aan de Hoofdweg..."

Nou blijkt dat ik de mensen van wie dat huis is, wel ken. Dus gevraagd of er foto's waren gemaakt van vóór de verbouwing. De zaak uitgelegd. Waarop ik als antwoord kreeg dat het huis wel is verbouwd, maar dat alle ramen op dezelfde grootte en de vensterbanken op dezelfde hoogte zijn gebleven. Ook de vloer is niet verhoogd. De hoogte van de vensterbanken is dus nog steeds prima te zien. "Kom maar langs..."

Wat een mazzel! De hoogte van de vensterbanken zette ik af tegen de hoogte van m'n eigen lichaam en daarmee was de houding van de persoon die in het werk naar buiten kijkt, meteen duidelijk. Vanaf dat moment kon ik alle andere personen in de compositie een plekje geven. Ik kon eindelijk echt aan de slag!

De compositie bepalen van het totale plaatje heeft ongeveer een maand geduurd. Eén kinderkopje wilde maar niet goed lukken, daar stoeide ik weken mee.

Nogmaals, in die bijzondere tijd was er geen luxe. Er was tijd zat, maar weinig goed meubelmakers-gereedschap. Als ik, uitgaande van in die periode beschikbaar materiaal een lijst voor m'n bijdrage moet maken, dan is het resultaat

een heel simpele lijst: recht uit, recht aan.

Over hoe ik die het best in elkaar zet, ook binnen de compositie, daar heb ik ongeveer twee weken over nagedacht, geschetst, beschikbaar materiaal bekeken en ben toen aan het maken van de lijst begonnen. Een samengestelde lijst voor de sponning, zonder schuine verstekken. Gewoon koud -met houten deuvels- in elkaar gelijmd. Lijm was er wel of kon je van o.a. dode dieren maken. Dergelijke lijm is nog steeds te koop. 't Stinkt wel!

In de oorlog had men nog niet van dat mooi gegoten glas zoals we het nu in de vensters hebben. Vensterglas was allemaal van 'getrokken glas'. Met meer of minder vertekening als je er door naar buiten kijkt. Een jaar of tien voor de oorlog kwam er een verbeterde versie van dat getrokken glas; zuiver vlak was ook dat nog niet. Het vertekende een stuk minder dan het glas van voor ongeveer 1930. Met in gedachten die iets minder slechte kwaliteit, neem ik de beslissing:

de tekening komt achter zo'n stuk getrokken glas.

Punt. Uit. Mooi. Maar... uhhhhh..... hoe kom ik daar aan?

Nou, dat blijkt nog steeds in productie te zijn. Vooral vindt dit soort glas een toepassing bij restauraties van oude gebouwen met veel ramen en veel glas. Met dit 'oude' glas hoeft de opdrachtgever en/of de architekt de maat van de sponningen van de ramen niet aan te passen. Bij een gebouw met vijfhonderd ramen scheelt dat een hoop nieuwe kozijnen en ramen! Zelfs qua isolatie zijn er al mogelijkheden met dat enkele glas. Kortom: 'ouderwets getrokken glas' bestaat!

Bel ik de schilder waar ik het glas voor m'n inlijsten weg haal en vraag of hij ook een stukje te pakken kan krijgen zodat ik kan beoordelen of de tekening er wel goed genoeg zichtbaar door blijft. "Kom maar langs met je tekening. Ik heb hier een stuk staan, dan kun je het zelf bekijken."

Kijk, dat maakt mij vrolijk!. Het glas vertekent een tekening inderdaad wel een beetje, maat niet zo erg dat het werk niet goed te bekijken is.

Daarop naar huis en uitrekenen hoe groot de lijst moet zijn en daarmee de afmetingen van het benodigde glas. Dat heeft ook weer een paar dagen geduurd. Materiaal verzameld, lijst in elkaar gezet en toen het glas besteld. Zo'n stukje kost toch honderd Euro, daar loop ik liever niet het risico mee dat het niet past.

Het passepartout karton mag geen luxe uitstraling hebben.

Bij navraag bleek een passepartout met een linnen motief veel en veel te chique. Past niet bij de armoede van die tijd. Na andermaal 'even' zoeken bleek er ergens een soort passepartout-karton te bestaan met een structuur die op jute lijkt. Gevonden 'op het net' in een oude folder van een winkel in Amerika. Maar in Nederland gemaakt. Kijk, jute past toch heel wat beter bij de tijd waarin zich dit allemaal afspeelt. Behang plakte men in die tijd nog op jute...

Het inlijsten en de daarbij behorende afwerking krijgen hier de hoogste kwaliteit wat betreft duurzaamheid en bescherming van de tekening. Die kan, mits goed verzorgd, met het gebruikte materiaal zeker een paar honderd jaar mee. Nu nog 'even' de tekening maken....

Ergens tussen de dertig en veertig grotere en kleinere voorstudies heb ik intussen klaar; wat waar moet komen en hoe het er uit gaat zien is intussen bekend.

U ziet het resultaat binnenkort.

--- einde begeleidend verhaal---